در خصوص بهترین سن یادگیری زبان دوم یا بهترین سن پرورش کودک دوزبانه دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد. برخی معتقدند یادگیری زبان دوم پس از تسلط به زبان مادری باید شروع شود، برخی بر این باورند بهترین زمان یادگیری زبان انگلیسی یا هر زبان دوم دیگری پس از رفتن او به مدرسه است، عده‌ای دیگر معتقدند هم زمان با زبان مادری باید صورت گیرد. در این مقاله قصد داریم سن مناسب آموزش انگلیسی یا هر زبان دوم دیگری به کودکان و به عبارت دیگر بهترین سن پرورش کودک دوزبانه را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار دهیم. با ما در وبلاگ همه‌چیزدان همراه باشید.
شروع یادگیری زبان مادری
برای اینکه بهتر متوجه شویم بهترین سن پرورش کودک دوزبانه چه زمانی است، ابتدا بررسی می‌کنیم که کودک از چه زمانی یادگیری زبان را شروع می‌کند و این روند چگونه پیش می‌رود.
بر اساس نتایج تحقیقاتی انجام شده روی نوزادان، دانشمندان دریافتند نوزادانی که تنها چند ساعت از تولد آنها گذشته است، می‌توانند بین صداهای زبان مادری خود و یک زبان خارجی تمایز قائل شوند! این مطالعه نشان می‌دهد که نوزادان در حالی که هنوز در رحم مادر هستند، زودتر از آنچه قبلا تصور می شد شروع به جذب زبان می‌کنند. (منبع)
بر این اساس جنین در رحم مادر از هفته بیست و سوم با شکل گیری سیستم شنوایی‌اش، می‌تواند صداهای محیط پیرامون خود را بشنود و در بعضی مواقع به این صداها واکنش نشان می‌دهد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که از اواخر بارداری جنین صداهای محیط اطراف را می‌شنود و به عبارتی فرایند زبان‌آموزی از اواخر دوران جنینی آغاز می‌شود.
دو روش یادگیری زبان دوم در کودکان
به طور کلی دو روش برای دوزبانه شدن کودکان وجود دارد:
روش اول: کودک از بدو تولد تا سه سالگی در معرض هر دو زبان قرار می‌گیرد که به آن دوزبانگی هم زمان (Simultaneous Bilingualism) می‌گویند.
روش دوم: کودک ابتدا زبان اول را می‌آموزد و به تسط نسبی می‌رسد و سپس شروع به یادگیری زبان دوم می‌کند. به این روش یادگیری متوالی (Sequential Bilingualism) گفته می‌شود.
در ادامه این مطلب به بررسی روش اول یعنی یادگیری هم زمان دو زبان می پردازیم:
یادگیری دو زبان به طور هم زمان چگونه اتفاق می افتد؟
هنگامی که کودک از سن پایین در معرض یادگیری دو زبان قرار می‌گیرد، مغز او برای هر دو زبان به یک شکل عمل می‌کند و فرایند یادگیری او همانند یادگیری زبان در یک کودک تک زبانه است.
ابتدا کودک اصواتی، بعضاً نامفهوم، از کلمات را تولید می‌کند (مرحله Babbling)، سپس تک کلمه‌هایی از هر دو زبان می‌گوید، در ادامه کلمات را به هم می‌چسباند و رفته رفته جملات پیچیده‌تری می‌سازد. اما اینجاست که بین کودک تک زبانه و دوزبانه تفاوت وجود دارد: کودک دوزبانه ممکن از زبان ها را قاطی کند! او ممکن است در گفتن جمله‌ای به یک زبان، دو سه کلمه از زبان دیگر را نیز بگنجاند.
این موضوع کاملا طبیعی و مورد انتظار است؛ زیرا مغز کودک در حال رشد است و هنوز کاملا یاد نگرفته چطور زبان‌ها را از یکدیگر جدا کند. هم زمان با رشد مغزی کودک، کلمات بیشتری نیز یاد می‌گیرد و موفق خواهد شد که کلمات دو زبان را از یکدیگر تفکیک کند و در جای درستش به کار برد.
آیا کودکی که هم زمان دو زبان را یاد می‌گیرد دیرتر شروع به حرف زدن می‌کند؟
بسیاری بر این باورند که کودکی که هم زمان دو زبان را با هم یاد می‌گیرد، دیرتر از کودکی که تنها یک زبان را فرا می‌گیرد شروع به صحبت کردن می کند؛ اما در واقع هم کودک تک زبانه و هم دوزبانه اولین کلمات خود را بین 8 تا 15 ماهگی می گویند.
البته اگر یک کودک دوزبانه را با کودک تک زبانه مقایسه کنید، ممکن است کودک تک زبانه کلمات بیشتری از زبان مشترک با کودک دوزبانه بداند و این موضوع نیز طبیعی است؛ چرا که دایره لغات کودک دوزبانه از هر دوزبان است و لذا مورد عجیبی نیست که تعداد کلمات کمتری از یک کودک تک زبانه در آن زبان بداند. این موضوع البته همیشگی نیست و احتمالا در سنین خیلی پایین شاید مشهود باشد و هر چه سن کودک بالاتر رود، تفاوت دایره لغات کودک دوزبانه و تک زبانه کمتر خواهد شد.
بنابراین اگر کودک دوزبانه شما متوجه حرف‌هایتان می شود، اما دیرتر از زمانی که انتظار دارید صحبت می‌کند، مشکل حادی نیست؛ ولی با این وجود در صورتی که نگران رشد زبانی فرزندتان هستید می توانید با یک متخصص گفتار درمانی کودکان مشورت کنید.
بایدها و نباید ها در یادگیری هم زمان دو زبان در کودکان:
تا به اینجا متوجه شدیم امکان یادگیری هم زمان دو زبان از چندماهگی کودک و حتی از بدو تولد نوزاد وجود دارد؛ اما به خاطر داشته باشید اولویت همیشه با یادگیری زبان مادری است و برای آنکه به زبان مادری کودک لطمه وارد نشود، بایستی حتما نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- در طول روز کودک باید بیشتر در معرض زبان مادری باشد تا زبان دوم
- مادر باید هر روز به اندازه کافی با فرزند خود به طور مستقیم صحبت و تعامل کند. (چیزهای مختلف و جدیدی که می‌بینند را برای کودک تعریف کند تا دایره لغات او در زبان مادری افزایش پیدا کند)
- کودک باید با سایر اعضای خانواده و آشنایان صحبت و تعامل داشته باشد.
- کتاب و قصه خواندن به زبان مادری حتما در برنامه روزانه کودک وجود داشته باشد.
- در صورتی که با استفاده از کارتون ها فرزند خود را دوزبانه می کنید، اگر زیر یک سال است با تعداد ساعات کمتر اما بصورت روزانه کارتون‌ها و صدای آنها را پخش کنید تا زمان کافی برای تعامل به زبان مادری با او داشته باشید.
اگر زبان اول یا زبان مادری، فارسی نباشد چه باید کرد؟
تمام شرایطی که توضیح داده شد در حالتی است که زبان مادری کودک فارسی باشد و زبان انگلیسی یا هر زبان دیگری را می خواهید به عنوان زبان دوم برای فرزند خود شروع کنید.
اما اگر زبان مادری فرزند شما زبانی غیر از فارسی است (مثلا آذری زبان یا کرد زبان یا … هستید) اولویت باید زبان مادری باشد و زبان دوم در این شرایط زبان فارسی است که از اهمیت بالاتری نسبت به زبان سوم مانند انگلیسی یا زبان دیگر برخوردار است. در این شرایط بایستی پس از تسلط بر زبان مادری و آشنایی نسبی با زبان دوم یعنی فارسی، زبان سوم (مثلا انگلیسی) را برای فرزند خود آغاز کنید.
تا کی برای پرورش کودک دو زبانه خود وقت دارم؟
زبان‌آموزی در انسان‌ها همانطور که گفته شد از بدو تولد تا پیری می‌تواند اتفاق بیافتد. اما پرورش کودک دوزبانه با کارتون‌ها و انیمیشن‌ها و به طور کلی یادگیری زبان مانند زبان مادری در سنین پایین اتفاق می‌افتد؛ البته برای پرورش کودک دوزبانه نمی‌توان زمان یا محدوده خیلی دقیقی را در نظر گرفت؛ چراکه شرایط، محیط اطراف و استعداد کودک در زبان‌آموزی و فاکتورهای دیگر در دوزبانه شدن او تاثیرگذار هستند.
بر اساس تجربیات به‌دست آمده در این سال‌ها تا قبل از 8 یا 9 سالگی، پرورش کودک دوزبانه با انیمیشن‌های طبقه‌بندی شده راحت‌تر و سریع‌تر اتفاق می‌افتد و هر چه سن کودک بالاتر می‌رود پذیرش کارتون‌ها به یک زبان کاملا جدید سخت‌تر خواهد شد؛ اما غیرممکن هم نیست.
اگر فرزند زیر 8 سال دارید، توصیه می‌کنیم هر چه سریع‌تر روش پرورش کودک دوزبانه با کارتون را برای فرزند خود آغاز کنید. از لینک زیر می‌توانید به لیست انیمیشن‌های انگلیسی طبقه‌بندی شده برای پرورش کودک دوزبانه دسترسی داشته باشید.
لیست انیمیشن‌های پرورش کودک دوزبانه
جمع بندی: بهترین سن یادگیری زبان دوم چه زمانی است؟
در پایان باید گفت از نظر علمی شروع زبان آموزی کودک از اواخر دوران بارداری آغاز می‌شود و جنین از این زمان با زبان مادری خود آشنا می‌شود. از این رو می‌توان از سه ماهه آخر بارداری فرایند دوزبانگی فرزند خود را شروع کنید. بنابراین اگر فرزند زیر دو سال یا بالای دوسال دارید، می‌توانید از هر زمان (هر چه زودتر بهتر) فرایند پرورش کودک دوزبانه را آغاز کنید و نتیجتاً می‌توان گفت که بهترین سن یادگیری زبان دوم از همان بدو تولد و هم زمان با یادگیری زبان مادری است.
